काठमाडौं, १९ भदौ । विश्वभरिका मानिसलाई एकै मालामा गाँस्ने माध्यम हो– सामाजिक सञ्जाल । सूचना तथा प्रविधिको तीव्र विकासले गर्दा फेसबुक, इन्स्टाग्राम, मेसेन्जर, टिकटक जस्ता सामाजिक सञ्जालका प्लेटफर्ममा मानिस सक्रिय भएका छन् । नेपालमा झन् सामाजिक सञ्जालको उपयोग र लोकप्रियता अतुलनीय छ ।

सरकारले सूचीकरणमा नआएको भन्दै फेसबुक, एक्स लगायतका २६ वटा सामाजिक सञ्जालका प्लेटफर्महरू बन्द गर्ने निर्णय गरेको छ ।

भदौ ९ गते बसेको मन्त्रिपरिषद् बैठकले नेपालमा सञ्चालन भइरहेका सामाजिक सञ्जाललाई एक साताभित्र सूचीकरण हुन निर्देशन दिएको थियो । त्यसलाई बेवास्ता गरेपछि मन्त्रालयले आजबाट सूचीकरणका लागि नआएका प्लेटफर्महरूलाई बन्द गर्ने निर्णय गरेको हो ।

सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्रालयले सूचीकरणका लागि नआएका सामाजिक सञ्जाल निष्क्रिय गर्न नेपाल दूरसञ्चार प्राधिकरणलाई निर्देशन दिइसकेको छ ।

हालसम्म टिकटक, भाइबर, निम्बुज, वीटक र ओपोलाइभ गरी पाँच प्लेटफर्म सूचीकरण भइसकेका छन् । टेलिग्राम र ग्लोबल लिंक दर्ताको प्रक्रियामा छन् । अरु बाँकी सबै सामाजिक सन्जालहरू बन्द हुनेछन् ।

फेसबुक, मेसेन्जर, युट्युब, इन्स्टाग्राम, ह्वाट्सएप लगायतका प्लेटफर्महरू बन्द भए समाजका विभिन्न तहमा प्रत्यक्ष–अप्रत्यक्ष असर पर्ने निश्चित छ । यी प्लेटफर्महरू उपलब्ध नहुँदा जनजीवनमा पर्ने असरबारे एआईको सहयोगमा तयार पारिएको रिपोर्ट यस प्रकार छ ।

१) साइबर जोखिम बढ्ने
सामाजिक सञ्जालमा प्रयोगकर्ताले आफ्नो व्यक्तिगत जानकारी, फोटो, भिडियो, बैंकिङ् वा व्यापारसम्बन्धी डाटा आदान–प्रदान गर्ने गर्दछन् । यदी यी प्लेटफर्म बन्द भए प्रयोगकर्ताहरू वैकल्पिक र प्रायः कम सुरक्षित माध्यमतर्फ जान्छन् । कम सुरक्षित एप वा अनधिकृत वेबसाइट प्रयोग गर्दा ह्याकिङ, फिसिङ्, मालवेयर आक्रमण र डेटा चोरीको खतरा बढ्छ । मानिसहरूले वैकल्पिक माध्यम प्रयोग गर्ने सम्भावना बढ्दा अनलाइन सुरक्षा चुनौती अझ जटिल बनाउँछ । निजी म्यासेन्जर ग्रुप, सानो फोरम वा असुरक्षित वेबसाइटमार्फत जानकारी आदानप्रदान गर्दा डाटा चोरी, फेक अकाउन्ट र साइबर बुलिइङ बढ्न सक्छ । विशेषगरी अनलाइन शिक्षा, बैंकिङ र डिजिटल कारोबारमा डेटा चोरी र साइबर ठगीको खतरा तत्कालै बढ्न सक्छ ।

२) सामाजिक सम्बन्ध र सम्पर्कमा कमी
सामाजिक सञ्जाल बन्द हुँदा व्यक्तिगत र सामाजिक सम्बन्धमा तत्काल असर देखिन्छ । साथी, परिवार र विदेशमा रहेका आफन्तसँगको प्रत्यक्ष सम्पर्क सीमित हुन्छ । युवा र पेशेवरहरूका लागि नेटवर्किङ र सामाजिक गतिविधिमा संलग्न हुने माध्यम घट्छ । यसले मानिसमा अलगाव, एकलोपन र मानसिक तनाव बढाउन सक्छ । व्यवसायिक र शैक्षिक समूहका सदस्यहरूबीच सञ्चार अवरुद्ध हुनाले सहयोग र समन्वयमा ढिलाइ हुन्छ । सामाजिक सञ्जालमा मित्रता, सामाजिक अभियान र विचार आदानप्रदान गर्ने अवसर नहुँदा सम्बन्ध कमजोर हुन सक्छ । विशेषगरी विद्यार्थी, कर्मचारी र कामकाजी पेशाकर्मीहरूमा प्रभाव बढी देखिन्छ । अर्कोतर्फ, परिवारसँग प्रत्यक्ष समय बिताउने अवसर बढ्ने भए पनि सामाजिक सञ्जालको अभावले तत्काल सम्पर्क र सामाजिक सहभागिता घट्छ ।

३) व्यवसाय र स्टार्टअपमा बढ्ने असर
सामाजिक सञ्जाल बन्द हुँदा व्यवसाय, स्टार्टअप र डिजिटल मार्केटिङमा तत्काल ठुलो चुनौती आउँछ । अनलाइन पसल, कन्टेन्ट क्रिएटर, साना व्यवसाय र स्टार्टअपहरूले फेसबुक, इन्स्टाग्राम र युट्युबमार्फत ग्राहकसँग सम्पर्क राख्छन् । प्लेटफर्म बन्द हुँदा उत्पादन प्रचार, नयाँ ग्राहक प्राप्ति, ब्रान्ड निर्माण र बिक्रीमा ठूलो कमी आउँछ । सीमित बजेट भएका स्टार्टअपका लागि यो आर्थिक संकट र रणनीतिक पनि चुनौती हो । डिजिटल मार्केटिङमा निर्भर व्यवसायहरूको आम्दानी ठप्प हुने र लगानीकर्ताको विश्वास घट्ने समस्या बढ्छ । त्यस्तै नयाँ उत्पादन वा सेवाको प्रचारमा ढिलाइले बजारमा प्रतिस्पर्धीलाई अग्रता दिन सक्छ । सामाजिक सञ्जाल बन्द हुँदा व्यवसाय र स्टार्टअपमा तत्काल वित्तीय, बजार र रणनीतिक चुनौतीहरू बढ्छन् ।

४) अभिव्यक्ति स्वतन्त्रतामा कमी
सामाजिक सञ्जाल बन्द हुँदा व्यक्तिले आफ्नो विचार र आवाज व्यक्त गर्ने पाउादैनन् । अहिले फेसबुक, ट्विटर, युट्युब र इन्स्टाग्राम जस्ता प्लेटफर्म नागरिकको मत, भावना र राय व्यक्त गर्ने मुख्य माध्यम बनेका छन् । यी माध्यम बन्द हुँदा व्यक्तिहरूले आफ्नो विचार, आलोचना वा समर्थन साझा गर्न पाउउँदैनन् । यसले विशेषगरी राजनीतिक र सामाजिक गतिविधिमा प्रत्यक्ष असर गर्छ । दल, नेता वा सामाजिक कार्यकर्ताले जनताको प्रतिक्रिया बुझ्न, अभियान सञ्चालन गर्न र जनमत निर्माण गर्न प्रयोग गर्ने प्रमुख माध्यम नै घट्छ । सामान्य नागरिकले पनि आफ्ना माग, विचार वा विरोध प्रकट गर्न बञ्चित हुन्छन् ।

अभिव्यक्ति स्वतन्त्रतामा आएको कमीले समाजमा जनताको सहभागिता घट्ने, आलोचनात्मक बहस सीमित गर्ने र निर्णय प्रक्रियामा पारदर्शिता कम गर्ने सम्भावना हुन्छ ।

५) शिक्षा र अध्ययनमा प्रभावित
सामाजिक सञ्जाल बन्द हुँदा विद्यार्थी र शिक्षकहरूको शैक्षिक गतिविधिमा ठूलो बाधा आउँछ । आजकल धेरै विद्यार्थीले फेसबुक, युट्युब, टिकटक र अन्य प्लेटफर्ममार्फत भिडियो क्लास, नोट्स, अध्ययन सामग्री र समूह डिस्कसनमा जोडिएका छन् । यी प्लेटफर्म बन्द हुँदा अध्ययन सामग्री प्राप्तिमा ढिलाइ हुन्छ र विद्यार्थीहरूमा तनाव र असहजता बढ्न सक्छ । शिक्षकहरूले पनि डिजिटल माध्यम प्रयोग गरेर पाठ, गृहकार्य, परीक्षण वा समूह चर्चा सञ्चालन गर्न चुनौति थपिन्छ । विशेषगरी टाढा भएका विद्यार्थीहरू वा विद्युतीय शिक्षण प्रणालीमा निर्भर स्कूल र कलेजहरूमा यसले दीर्घकालीन असर पार्न सक्छ । यसले शैक्षिक समानता र पहुँचमा अन्तर ल्याउन सक्छ । साथै अनलाइनबाट पढ्ने विद्यार्थीहरूको शैक्षिक उपलब्धि अध्ययन गुणस्तरमा नकारात्मक असर पार्न सक्छ ।

६) मिडिया र पत्रकारितामा अवरोध
सामाजिक सञ्जाल बन्द हुँदा मिडिया र पत्रकारितामा पनि तत्काल अवरोध आउँछ । अनलाइन समाचार संस्था, ब्लगर र स्वतन्त्र पत्रकारहरूले फेसबुक, ट्विटर, युट्युब आदि मार्फत समाचार तुरुन्तै सार्वजनिक गर्छन । यी प्लेटफर्म बन्द हुँदा समाचारको तत्काल पहुँच र वितरण प्रभावित हुन्छ । जनताले नवीनतम समाचार अपडेट र तथ्यपरक जानकारी तुरुन्त पाउन सक्दैनन् । यसले पाठक र दर्शक संख्यामा कमी ल्याउने, समाचार पहुँचमा ढिलाइ गर्ने र मिडियाको प्रभाव घटाउने सम्भावना हुन्छ । साथै पत्रकारहरूले स्रोतसँग छिटो सम्पर्क गर्न र रिपोर्टिङ गर्न कठिनाइ भोग्नुपर्छ । विशेष गरी अनलाइन मिडियाले विज्ञापन र पाठक संख्यामा आधारित आम्दानी प्रणालीमा काम गर्ने भएकाले सामाजिक सञ्जाल बन्द हुँदा आर्थिक चुनौती पनि बढ्छ ।

७) सामाजिक तथा सांस्कृतिमा पर्ने असर
सामाजिक सञ्जाल बन्द हुँदा समाज र संस्कृतिमा प्रत्यक्ष असर पर्छ । आजको पुस्तामा फेसबुक, , इन्स्टाग्राम वा युट्युब सामाजिक अन्तरक्रिया, विचार आदानप्रदान र सांस्कृतिक अभ्यासको मुख्य माध्यम बनेका छन् । यी प्लेटफर्म बन्द हुँदा सामाजिक गतिविधि र सांस्कृतिक प्रस्तुतिमा कमी आउँछ ।

युवापुस्ता सामाजिक सञ्जालमार्फत आफ्ना सिर्जना, गीत, नृत्य, कला वा साहित्यिक काम प्रस्तुत गर्छन् । तर सामाजिक सञ्जाल बन्द हुँदा प्रतिभा प्रदर्शन गर्ने अवसर घट्छ र सांस्कृतिक अभिव्यक्ति सीमित हुन्छ । साथै, सामाजिक अभियान, चाडपर्वको प्रचार–प्रसार र सामूहिक गतिविधि कम हुन सक्छ । यसले सांस्कृतिक अन्तरक्रियामा असर गर्न सक्छ । सामाजिक रूपमा हेर्दा मानिसबीचको सम्पर्कमा दूरी बढ्ने, नेटवर्किङ र सामूहिक भावना कमजोर हुने सम्भावना हुन्छ ।