रिसव गौतम,
काठमाडौं, १४ मंसिर । सितिमिति म राजनीतिको विषयमा लेख्दिन । र, राजनीतिक विश्लेषक पनि होइन् । फेरी राजनीतिक विषयहरूमा लेख्दा या सत्रु कमाइन्छ, या त थोरथोरै समर्थक । जति नै मझधारमा रहेर लेख्दा पनि मान्छहरूले कित्ताकाट गर्छन्, त्यसकारण राजनीतिक विषयमा लेख्न सजिलो छैन । किनकी राजनीतिक दलका कार्यकर्ताहरू आफ्ना पार्टी र नेतृत्वको आलोचना सहँदैनन् चाहे जति नै सत्य लेखे पनि । खैर, यसपटक त्यो आँट गरेको छु । परिणाम जेसुकै होस् ।

तर अहिले मौसम जो राजनीतिको छ । चुनाबको सरगर्मी बढिरहेको छ । निर्वाचन आयोगमा १२ मंसीर २०८२ सम्म एक सय ३९ दल दर्ता भइसकेका छन् । थपिएको दल दर्ताको समय सिमा आज आइतबार सकिदैछ । आयोगका अनुसार हालसम्म २१ नयाँ दल दर्ता भएका छन् । अझै बढ्ने सम्भावना पनि छन् ।

जे होस् निर्वाचन प्रयोजनका लागि दल दर्तामा देखिएको उत्साहले निर्वाचन हुदैन भनेर दाबी गर्नेहरूका तर्क पुर्णत नभएपनि ज्यादाजसो खारेज गरेको छ । तर विगतदेखि नै विभिन्न थरीका मागहरू राखेर आन्दोलन गरिहेको दुर्गा प्रसाइ पक्षले हाम्रा मागहरू पुरा नगरिए चुनाब हुदैन भनिरहेको छ । उता २३ र २४ भदौको जेनजी विद्रोहपछिको सत्ताबाट हठात् बर्हिगमन भोगेको एमाले नेतृत्वले चुनाबलाई मनैदेखि स्वीकारी सकेको छैन । बरू विघटीत प्रतिनिधिसभा पुर्नरस्थापना गर्नका लागि एमाले सडक दबाब र कानुनी लडाइँमा लागेको देखिन्छ । चुनावबाट भाग्दैनौ भनेर उसले कुटनीतिक जवाफ मात्र दिएको छ । खासगरी जेनजी आन्दोलन दबाउन र ७६ भन्दा बढीको हताहतीमा प्रमुख भुमिका खेलेको आरोप पुर्बप्रम केपि ओलीमाथी छ । फलस्वरुप पनि जेनजी युवाहरू एमाले नेतृत्व र उसका कतिपय नेताहरूको ‘हेट स्पीच’ माथी प्रहार गरिरहेको छ । त्यसले पनि चुनाबी वातावरणमा संशय प्रदान गरेको छ । दुर्गा प्रसाइँ र कहीँ न कहँी कुटनीतिक हिसावको एमाले नेतृत्वको भुमिकाको कारण चुनाब केही महिना पर सक्र्न पनि सक्छ । तर चुनाब भने अवश्य हुने देखिन्छ । र, हुन जरुरी छ ।

किनकी २३ र २४ भदौको जेनजी विद्रोहपछिको अहिलेको अवस्थामा देश सार्वभौम संसद विहिन अवस्थामा छ । पुर्ब प्रधानन्याधिश शुसिला कार्की नेतृत्वको अन्तरिम सरकारले निर्वाचन प्रयोजनका लागि काम गरिरहेको छ । सरकारको प्रमुख अभिभारा निर्वाचन गराउनु नै हो । त्यही काममा वातावरणलाई नबिथोली सरकार लागिरहेको पनि देखिन्छ । पछिल्लो समय सरकारले नयाँ तथा पुराना सबै खाले दलहरूसँग, आन्दोलनरत पक्ष दुर्गा प्रसाईहरूसँग पनि संवाद बढाइरहेको छ ।

निर्वाचन आयोगमा दल दर्ता गराएका पार्टीहरू चुनावी सभा, सम्मेलन तथा अभियान सुरु गरिसकेका छन् । त्यसकारण चुनाब हुन्छ नै । तोकिएकै समयमा भएनछ भनेपनि केही महिना धकेलिएर पनि हुन्छ । चुनाबको विकल्प पनि छैन । फेरी अन्तिम समयमा वा घडीमा होस् पुर्याउने नेपालीहरूको, राजनीतिक दलहरूको बानी नै छ । अर्को निर्वाचन आयोग चुनाब गराउन अन्त्यन्त सक्षम छ । आयोगले यसबीच उमेर पुगेका नवयुवाहरूलाई मतदानमा सहभागी गराउन अद्यावधि गरिसकेको छ । फलस्वरुप अहिले ८ लाख बढी नयाँ मतदाता थपिएका छन् । विभिन्न मित्र राष्ट्रहरू चुनाबमा सहयोग गर्न तयार देखिन्छन् । सरकारले यसपटक चुनाब हुनु ३ महिना अघिदेखि नै सेना परिचालन गर्ने, निर्वाचन सुरक्षा कायम गर्ने गरी तयारी गरिसकेको छ । झण्डै २ लाख म्यादी प्रहरी भर्ति गर्ने तयारीमा सरकार छ । र, यसपटक प्रदेशसभा चुनाब नभइ प्रतिनिधिसभाको लागि मात्र चुनाब हुदैछ । त्यसकारण त्यति झन्झटीलो पनि हुने छैन चुनाव । यत्ति हो, सरकारले दुर्गा प्रसाइ समुहलाई पनि सम्झाएर चुनाबमा भाग लिने गरी तयार गर्यो । एमाले नेताहरूलाई पनि आफ्ना जिल्ला जिल्लामा गएर मत माग्ने गरी वातावरण तयार गर्यो भने चुनाब समयमै हुन्छ । तर चुनाबको प्राविधिकसँगै राजनीतिक वातावरण तयार गर्न सरकारले अझै मिहिनत गर्न आवश्यक देखिन्छ ।

नयाँ आउलान् कि पुरानै ?
अबको चुनाबमा कसले बाजी मार्ला ? कुन पार्टी अघाडी आउला ? भन्ने प्रश्न ब्याक गुन्जीन थालेका छन् । ती प्रश्नको उत्तर व्यक्तिको झुकाब, अध्ययन र विश्लेषणमा आधारित हुन्छन् । तर निष्पक्ष रुपमा भन्दाखेरी यसपटक जनताले पुराना दल र नेताहरूलाई भन्दा नयाँलाई रुचाउने सम्भावना छ । एक त नवयुवाहरू भोटरको रुपमा धेरै नै थपिएका छन् । अर्को पुराना दलहरूको लोभीपापी शैली, भष्ट्राचार, पदलोलुप आदी जस्ता पाराले पनि मतदातामा वितृष्णा छ । हुन त पुराना दलहरू कार्यकर्ता बेस पार्टी हुन् । काँग्रेस, एमाले र नेपाली कम्युनिष्ट पार्टी, राप्रपा आदी कार्यकर्ता बेस पार्टी हुन् । हरेक कार्यक्रम वा सभा, सम्मेलनमा उनीहरूका देशभर छरिएका कार्यकर्ताहरू समय र स्थान अनुसार सहभागी भएकै हुन्छन् । त्यसकारण केही लाख कार्यकर्ता हुदैमा त्यही पार्टी अघाडी आउँछ, सबै उसैले ल्याउँछ भन्ने पनि होइन । चुनाबमा भोट हाल्ने मतदाता भनेका करोड माथी हुन्छन् । तीनले गर्ने डिसिजनले परिणाम आउने हुन् । तर यसपटकको सेन्टिमेन्ट भनेको युवाहरूको लागि देखिन्छ । अहिलेका ‘कलेज जेनेरेसन’का युवाहरूले जुन दललाई रुचाएर चुनाबमा ‘क्यापेनिङ’ गर्न थाल्छन् त्यही पार्टी प्रोफिटमा जाने सम्भावना छ । अहिलेसम्मको अवस्था हेर्दा जेनजी युवाहरूले चुनाबमा भाग लिने गरि आफनै पार्टी त खोलेका छैनन् । तर उनीहरूले सहयोग गर्ने खालको पार्टी भनेको कुलमान घिसिङ नेतृत्वको उज्यालो नेपाल पार्टी वा अलिकति राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी अथवा पुर्बतिर प्रभाव छेडेका हर्क साम्पाङहरूलाई हुनसक्छ ।

अहिलेको अवस्था सबै पुराना पार्टीहरूमा विग्रह नै देखिन्छ । एमाले महाधिबेशनबाट पुरानै नेतृत्व फेरी आउने हो वा नयाँ भन्न सकिने अवस्था छैन । नयाँ आएछ भने एमाले पार्टीले आफनो केही शाख जोगाउला पनि । अन्यथा यो चुनाबमा सबैभन्दा क्षती उसैले गुमाउने सम्भावना छ । काँग्रेस नेतृत्वमा उस्तै रस्साकस्सी देखिन्छ । विशेष महाधिवेशन गर्ने र नगर्नेमै सो पार्टी रुमलिएको छ । पार्टी पुर्नरगठनको विषय पेचिलो बनिरहेको छ । यद्यपी काँग्रेसमा गगन थापा जस्ता युवाहरूमाझ लोकप्रिय पात्रलाई प्रधानमन्त्री तोकर चुनाबमा गएछ भने पुरानो जरा गाडेको पार्टीको हिसावले सो पार्टीले आफनो हैसियत बृद्धि गर्नसक्ला । अन्यथा उसको पनि जहाज डुब्नेवाला छ । किनकी रास्वपा, कुलमान लगायतले खोलेका पार्टीहरूमा जाने मत भनेको काँग्रेसीहरूबाट असन्तुष्ट मत नै हो । अर्को माओवादी केन्द्रले विभिन्न कम्युनिष्ट घटकहरू जोडजाड गरेर बनाएको नेपाली कम्युनिष्ट पार्टी अलिकति हौसिएको देखिन्छ । खासगरी विभिन्न साना ठुला १४ पार्टीलाई मिसाएर एउटा ठुलो पार्टी जस्तो त बनेको छ । तर त्यो कति युनिफाइड हुनसक्छ, त्यो कति अनुशासित हुनसक्छ र चुनाबमा उसले युवाहरूलाई टिकट दिएर अघि सार्छ कि पुरानै बुढाहरूलाई नै अघि ल्याउँछ भन्ने हेर्नुपर्ने हुन्छ । यद्यपी उसले पहिलेको भन्दा आफनो शक्ति बढाउने कुरामा दुईमत छैन । तर फेरी पनि भन्छु जनताको यसपटकको सेन्टिमेन्ट भनेको नयाँ र युवाहरूको लागि देखिन्छ । अर्को, राप्रपा यसपटक आफनो पक्षमा माहोल आउने अनुमान गरिरहेको छ । तर उसले सोचेजस्तो नहुनसक्छ । तराइका क्षेत्रीय पार्टीहरूको पोजिसनमा धेरै फेरबदल नआउन सक्छ । आए पनि एउटा पार्टीबाट उस्तै र उनीहरूकै अर्को पार्टीमा मतदाताहरूको झुकाब बढ्न सक्छ ।

समग्रमा, गरिव र मध्यम बर्ग धेरै भएको हामे देशमा आजपनि कम्युनिष्ट मतदाताहरू धेरै छन् । भर्खर जरा गाडेका नयाँ पार्टीहरूलाई मिश्रित निर्वाचन प्रणालीका कारण भनेजस्तो हुनेछैन । समानुपातीक निर्वाचन प्रणालीले काँग्रेस, नेपाली कम्युनिष्ट पार्टी, एमाले, राप्रपा, रास्वपा, जसपा जस्ता पार्टीहरूलाई फाइदा पुग्ने हो । त्यसमाथी पुराना दलहरूले बर्षौ सरकारमा बसेर धेरैको हितचित्त सन्तुष्ट गराएका छन् । उनीहरूलाई आफना कार्यकर्ता बनाएका छन् । त्यो भोट समानुपातिक निर्वाचन प्रणालीका कारण खेर जाने छैनन् । बरु विभिन्न नयाँ दलहरूले ल्याउने समानुपातिक मत ३ प्रतिशतको थे्रस होल्ड पार नगर्नन सक्छ । उनीहरू राष्ट्रिय पार्टी बन्न नसक्दा भोट खेर गएर पुरानै पार्टीहरूलाई फाइदा पुग्ने हुन्छ ।

त्यसकारण अवको चुनाबबाट पनि कुनै नयाँ दल सर्लकै बहुमतसिद्ध भइहाल्ने सम्भावना छैन । सबै नयाँ भन्ने दलहरू, रास्वपा, कुलमान मिलेछन् भने बेग्लै कुरा । अन्यथा त्यो पनि सम्भावना छैन ।

अन्त्यमा, अहिलेको अवस्था हेर्दा गगन थापालाई अघाडी राखेर चुनाबमा गयो भने काँग्रेस पहिलो पार्टी हुनसक्छ, त्यो गरेन भने प्रचण्ड नेतृत्वको नेपाली कम्युनिष्ट पार्टी पहिलो हुन पनि सक्छ । अर्थात पहिलो वा दोश्रो पार्टी भनेको नेकपा वा काँग्रेस हुनसक्छ । तेस्रोमा रास्वपा, एमाले वा कुलमान नेतृत्वको उज्यालो नेपाल पार्टीमध्ये कुनै एउटा आउन सक्छ ।

यद्यपी बालेन सहितको सर्मथनमा कुलमान र रास्वपा दुबै पार्टी मिले भने चाँही पासा पल्टाउन पनि सक्छन् । फष्र्ट पार्टी बन्न पनि सक्छ, किनकी जेन्जजी, पढ्यालेख्याहरूको अलिबढी ‘सेन्टिमेन्ट’ रहने कारण त्यो वातावरण बन्नसक्छ । तर जेनजीहरू, नयाँ दलहरू एक आपसमा मिल्न नसकेको अवस्था हेर्दा आउने चुनाबको परिणाम फेरी पनि उही पुरानै दलहरूमा दोहोरिन पनि सक्छ ।